Ποιες οι βασικές θέσεις της ψυχαναλυτικής θεωρίας (Sigmund Freud);
Βασικές θέσεις ψυχαναλυτικής θεωρίας
Στάδια ψυχοσεξουαλικής εξέλιξης ατόμου κατά Freud
1) Στοματικό (γέννηση-1 ½ έτος)
Το στόμα αποτελεί κύρια πηγή ικανοποίησης και ψυχικής έντασης και συγκεκριμένα ο θηλασμός και το πιπίλισμα.
Στην ενήλικη ζωή υπάρχουν συμπεριφορές αυτού του σταδίου, όπως λήψη τροφής κάπνισμα, φιλί.
2) Πρωκτικό (1 ½-3 ετών)
Ο πρωκτός γίνεται κύρια πηγή ευχαρίστησης και ψυχικής έντασης καθώς το παιδί βιώνει σύγκρουση ανάμεσα στην ανακούφιση που βιώνει με την αποβολή των περιττωμάτων και τις απαιτήσεις του εξωτερικού κόσμου για καθυστέρηση.
3) Φαλλικό (3 ½- 6 ετών)
Η ικανοποίηση και η ένταση συνδέεται με τη γεννητική χώρα, την αφή των γεννητικών οργάνων, την έκθεση τους και το παιχνίδι του παιδιού με αυτά.
Σε αυτή την ηλικία αναπτύσσεται:
1) Το άγχος του ευνουχισμού.
Ο φόβος αγοριού ότι θα χάσει το πέος του.
2) Το οιδιπόδειο σύμπλεγμα.
Το αγόρι βιώνει τον πατέρα ως αντίζηλο και διεκδικεί την αποκλειστικότητα της μητρικής αγάπης.
Στο αγόρι το οιδιπόδειο σύμπλεγμα λύεται με την ταύτιση με τον πατέρα και ανάλογα στο κορίτσι με την ταύτιση του με τη μητέρα.
Τεσσάρων χρονών παρατηρείται μια προτίμηση στο γονέα του αντίθετου φίλου και ένας ανταγωνισμός με το γονέα του ίδιου φύλου όπου εξασθενεί στα 5-6 χρόνια.
3) Ο φθόνος του πέους
Το κορίτσι επιλέγει τον πατέρα ως αντικείμενο αγάπης, γιατί πιστεύει ότι θα ανακτήσει έτσι το όργανο που δεν έχει.
4) Στάδιο λανθάνουσας σεξουαλικότητας (6- αρχή εφηβείας)
Η σεξουαλικότητα του ατόμου βρίσκεται σε κατάσταση νάρκης.
5) Γενετήσιο στάδιο (αρχή- τέλος εφηβείας)
Οι σεξουαλικοί στόχοι στρέφονται στην εύρεση κατάλληλου συντρόφου.
Συνέπειες μη ομαλής μετάβασης των τριών πρώτων σταδίων.
1) Καθήλωση
Όταν τα παιδιά ικανοποιούνταν ελάχιστα κατά τη διάρκεια κάποιου σταδίου, ή ικανοποιούνταν περισσότερο από το φυσιολογικό, ώστε να μην έχουν κίνητρο να προχωρήσουν σε επόμενο, καθηλώνονταν στο προηγούμενο στάδιο.
2) Παλινδρόμηση
Διάθεση επιστροφής, σε συνθήκες πίεσης, σε παλιό τρόπο ικανοποίησης προηγούμενου σταδίου εξέλιξης.
Τύποι προσωπικότητας ενήλικης ζωής που αναπτύσσονται λόγω καθηλώσεων:
1)"Στοματικός"
Το άτομο που έχει καθήλωση στο στοματικό στάδιο, επιδεικνύει:
Α) Ναρκισσισμό- ατομικό ενδιαφέρον.
Β) Μη αποδοχή άλλων ως ξεχωριστές οντότητες.
Γ) Απαιτητικότητα.
Δ) Απληστία.
Ε) Ζήλια.
Ζ) Μελαγχολία- απαισιοδοξία.
Η) Ανυπομονησία.
Θ) Δυσπιστία.
Η) Εκρηκτικότητα.
Οι άλλοι αναγνωρίζονται μόνο ως προς το τι μπορούν να δώσουν και οι απαιτήσεις τους εκφράζονται είτε επιθετικά είτε ικετευτικά.
Η υπερβολική ανάγκη τους για να πάρουν μπορεί να εκδηλωθεί με:
Α) Διαταραχές στη λήψη τροφής.
Β) Εξαρτητικότητα (κάπνισμα, ναρκωτικά, αλκοόλ, τζόγος).
Γ) Σεξομανία.
Χαρακτηριστική φράση: δώσε μου, πρέπει να σου δώσω.
2)"Πρωκτικός"
Το άτομο που έχει καθήλωση στο πρωκτικό στάδιο, επιδεικνύει:
Α) Αγώνα για δύναμη και ισχύ.
Β) Υπερβολική αίσθηση καθήκοντος.
Γ) Ανησυχία για απώλεια ελέγχου.
Δ) Ισχυρογνωμοσύνη.
Ε) Επαναστατικότητα ή υποτακτικότητα.
Ζ) Πάλη των «πρέπει» με τη θέληση.
Η) Αίσθηση δύναμης με την άσκηση ελέγχου (εγκράτεια) και με την απώλεια ελέγχου (εκρηκτικότητα)
Θ) Αγάπη για την τάξη και την καθαριότητα
Η) Οικονομία (θέλει να κρατάει τα πράγματα υπό την κατοχή του).
Η υπερβολική ανάγκη των ατόμων αυτών για άσκηση ελέγχου μέσω εγκράτειας, ή ξεσπάσματος, μπορεί να εκδηλωθεί σε:
Α) Διπολικές διαταραχές (μανιοκατάθλιψη).
Β) Ιδεοψυχαναγκαστικές νευρώσεις(ψυχοκαταναγκαστικές προσωπικότητες).
Γ) Μικροβιοφοβικές συμπεριφορές.
Δ) Μαζοχιστικές και σαδιστικές-εξουσιαστικές τάσεις.
Ε) Επιθετικές-βίαιες συμπεριφορές.
Χαρακτηριστική φράση: κάνε αυτό που σου λέω, πρέπει να σε υπακούσω.
3)"Φαλλικός"
Διαφέρει στα χαρακτηριστικά άντρα και γυναίκας.
Άντρας
Ο άντρας που έχει καθήλωση στο φαλλικό στάδιο, επιδεικνύει:
Α) Ανταγωνιστικότητα.
Β) Πάλη για επιτυχία.
Γ) Επιθετικότητα-δυναμικότητα.
Δ) Διάθεση να γοητεύει και να είναι αρρενωπός.
Θέλει πάντα να επιβεβαιώνει τον ανδρισμό του και να νιώθει μεγάλος και επιτυχημένος.
Η υπερβολική ανάγκη για επιτυχία και επιβεβαίωση, οδηγούν σε:
Α) Ανασφαλείς συμπεριφορές.
Β) Ελλιπή αυτοπεποίθηση.
Γ) Δονζουανισμό.
Δ) Τάσεις για απιστία.
Ε) Υπερβολική ανάγκη για επαγγελματική-κοινωνική επιτυχία κ. α.
Γυναίκα
Η γυναίκα που έχει καθηλωθεί στο φαλλικό στάδιο, επιδεικνύει:
Α) Αφέλεια
Β) Αγάπη για το φλερτ
Γ) Τάση να γοητεύει
Δ) Επιδεικτικότητα.
Η υπερβολική ανάγκη για επιβεβαίωση οδηγεί σε:
Α) Νυμφομανία (έντονη ανάγκη για σεξ).
Β) Υστερίες.
Γ) Υπερβολικό ρομαντισμό.
Δ) Εξιδανίκευση καταστάσεων.
Ε) Γυναικεία αντιζηλία.
Ζ) Υπερβολική τάση να αρέσει.
ΣΤ) Υπερκατανάλωση γυναικείων αξεσουάρ κ.α
Χαρακτηριστική φράση: είμαι-δεν είμαι όσο θέλω άντρας-γυναίκα
Τα τρία επίπεδα συνείδησης
1) Ασυνείδητο
Το μέρος του ψυχισμού το οποίο το άτομο δεν έχει επίγνωση.
Απωθημένες παρορμήσεις και επιθυμίες παιδικής ηλικίας που λειτουργούν σαν μεγάλη κινητήρια δύναμη στη ζωή του ατόμου.
2) Προσυνειδητό
Η λογοκρισία από την οποία περνούν οι αναμνήσεις του ασυνείδητου για να αποφασιστεί αν θα τους επιτραπεί η είσοδος στην συνείδηση, ή θα απωθηθούν στο ασυνείδητο.
3) Συνειδητό
Όλα όσα έχει επίγνωση ο άνθρωπος.
Τρία μέρη προσωπικότητας
1) Εκείνο
Το ακαλλιέργητο, ζωώδες και ασυνείδητο μέρος της προσωπικότητας το οποίο λειτουργεί σύμφωνα με την αρχή της ευχαρίστησης και το ένστικτο της αυτοκαταστροφής.
2)Υπερεγώ
Κοινωνικές και ηθικές αξίες του ατόμου.
Αναπτύσσεται από τεσσάρων χρονών και μετά και περιλαμβάνει τις το οποίο εγκρίνει ή απορρίπτει επιθυμίες ή αυτοτιμωρεί και αυτοαμείβει. Όταν υπερισχύει, το άτομο νιώθει ενοχή.
3) Εγώ
Ανάμεσα στις απαιτήσεις του Εκείνου και τους περιορισμούς της πραγματικότητας του Υπερεγώ και προσπαθεί να τα συμμορφώσει σύμφωνα με τη αρχή της πραγματικότητας.
Όταν ισορροπούν αυτά τα τρία υπάρχει προσαρμογή και ψυχική υγεία.
Οι έντονες συγκρούσεις του ατόμου ανάμεσα στο εκείνο και το εγώ, στο ένστικτο και στην άμυνα, οδηγούν στην ανάπτυξη ψυχοπαθολογικών συμπτωμάτων
π. χ νευρικών τικ, καταναγκασμών, ψυχολογικών παραλύσεων κ. α.
Μηχανισμοί άμυνας
Δρουν ασυνείδητα και έχουν ως σκοπό να προστατέψουν από το άγχος και τις ενοχές.
1) Εκλογίκευση
Το άτομο δίνει «ψεύτικες» αλλά κοινωνικά αποδεκτές ερμηνείες για να δικαιολογήσει τη στάση του. Π. χ μπορεί να μην επιλεχθεί σε κάποια ομάδα λόγω έλλειψης ικανοτήτων και να ισχυριστεί κατόπιν ότι δεν ήθελε και τόσο να μπει σε αυτή την ομάδα.
2) Προβολή
Το άτομο προσάπτει στον άλλον ,(κατηγορώντας τον), χαρακτηριστικά που έχει ο ίδιος. Π. χ κατηγορεί τον άλλο για συναισθηματική αδυναμία και στην ουσία, αυτός έχει συναισθηματική αδυναμία και κατηγορεί τον ίδιο του τον εαυτό μέσω αυτού, που στην ουσία δεν έχει αποδεχτεί.
3) Παλινδρόμηση
Το άτομο παλινδρομεί σε κρίσιμες περιόδους της ζωής του, και προκειμένου να αποφύγει το άγχος, σε προηγούμενες παιδικές συμπεριφορές μέσω των οποίων ένιωθε ασφάλεια. Π. χ σε δύσκολες περιόδους της ζωής του αγκαλιάζει ένα κουκλάκι όπως έκανε και μικρό.
4) Απώθηση
Το άτομο κρατάει ανεπιθύμητες ζωώδεις παρορμήσεις του Εκείνου, μακριά από τη συνείδηση του π. χ απωθεί την επιθυμία του για βίαιη συμπεριφορά εναντίον κάποιου.
5) Αντιδραστική συμπεριφορά
Το άτομο μετατρέπει μια ανεπιθύμητη ορμή στην εκ διαμέτρου αντίθετη της. π. χ μπορεί να νιώθει εξαρτημένο από κάποιον στη ζωή του και να αντιδράει με «δήθεν» επιδίωξη ανεξαρτησίας.
6) Μετουσίωση
Το άτομο μετουσιώνει μια μη αποδεκτή ορμή σε μια άλλη κοινωνικά αποδεκτή και δημιουργική π. χ μια έντονη επιθετικότητα, μετουσιώνεται σε εξάσκηση πολεμικών τεχνών.
7) Μετάθεση
Το άτομο μεταθέτει τη συναισθηματική στάση του όχι στον πραγματικό αποδέκτη, αλλά σε άλλον πιο αδύναμο αποδέκτη π. χ αισθάνεται εχθρότητα για το σύζυγο και ξεσπάει στα παιδιά της.
8) Άρνηση πραγματικότητας
Το άτομο αρνείται να παραδεχτεί την πραγματικότητα π. χ άρνηση θανάτου αγαπημένου προσώπου.
9) Ταύτιση
Το άτομο ταυτίζεται με άλλα σημαντικά πρόσωπα ή καταστάσεις για να νιώσει προσωπική αξία π. χ ταυτίζεται με ένα πολιτικό κόμμα για να αντλήσει γόητρο και δύναμη.
10) Ματαίωση
Το άτομο που σκέφτεται και πράττει με βάση μια ανεπιθύμητη ορμή και κάνει κάτι για να αποζημιωθεί και να αποσβέσει την ανεπιθύμητη ορμή του π. χ έχει ενοχικές σεξουαλικές σκέψεις ή νιώθει εσωτερικά «αμαρτωλό» και πλένει συνέχεια τα χέρια του για να «εξαγνιστεί».
Συμβουλευτικός στόχος: η αποκάλυψη τω μηχανισμών άμυνας του ατόμου βοηθώντας το στην αυτογνωσία.
Τεχνικές:
1) Ελεύθεροι συνειρμοί: όταν το άτομο λέει ή γράφει σκόρπιες λέξεις, χωρίς να προσπαθεί να τις συνδέσει λογικά, φέρνει στην επιφάνεια συναισθήματα και τραυματικές παιδικές εμπειρίες.
2) Μεταβίβαση: το άτομο που θα έρθει στον ψυχοθεραπευτή, θα αντιδράσει σε εκείνον, με τον ίδιο τρόπο που αντιδράει στον εαυτό του και στον κοινωνικό του περίγυρο. Μεταβιβάζει τη στάση ζωής του στο θεραπευτή οπότε μέσω αυτών των παρατηρήσεων του ο θεραπευτής, μπορεί να παρατηρήσει τον τρόπο λειτουργίας του ασθενή.
3) Αντιστάσεις: ο άνθρωπος αντιστέκεται έντονα στο να γίνουν ασυνείδητες κάποιες εσωτερικές και ασυνείδητες σκέψεις και επιθυμίες για να αποφύγει μέσω αυτών των παραδοχών, οδυνηρά συναισθήματα. Σκοπός του θεραπευτή είναι η απαλοιφή των αντιστάσεων του ατόμου.
4) Ανάλυση ονείρων: μέσω της ανάλυσης των ονείρων που αποτελούν εκφράσεις του ασυνειδήτου εκφράζονται απωθημένες σκέψεις ,άγχη και φόβοι του ατόμου.
Καπετανάκη Ελευθερία
Ψυχολόγος-Παιδοψυχολόγος-Παιδαγωγός
Συμβουλευτική ενηλίκων, σχέσεων, συμβουλευτική εφήβων, οικογενειακή συμβουλευτική.
Website: www.psychologist.com.gr
Email: info@psychologist.com.gr
ellikapetanaki@yahoo.gr
Tηλ:6934034531